«Herrikoiena? Estellés. Badu kondoi bati buruzko poema bat, oso serioa»

Elkar argitaletxeak, bere 'Urrezko biblioteka' bilduman, 'Poeta katalan garaikideak' antologia publikatu du. 1997ko 'Zenbait poeta katalan' haren bertsio berria da, guztiz gaurkotua, hainbat ukitu eginda. Bederatzi poetaren olerkiak irakur daitezke bertan, katalanez nahiz euskaraz, eta itzulpenak Gerardo Markuletak egin ditu.

-Nolako antologia da?

-Nik nahi nuen irakurlea harrapatu, eta horretarako poema labur samarrak eta biribilak behar dituzu.

-Euskaldunok dezente gutxiago irakurtzen dugu poesia, katalanek baino.

-Bai, hala da. Gu ez gara katalanak bezain poesia-irakurle. Eta hori da, neurri batean, poesia itzuli gutxiago daukagulako. Poesia-entzule bai, izan gara, abesti onak izan ditugu. Ni antologia-irakurlea izan naiz, ez baineukan dirurik poesia-liburu asko erosteko.

-Espriuren poema batzuk propio sartu omen zenituen antologian.

-Bai. Orain dela hamazazpi urte, antologiaren lehen bertsioa atera zenean, beste giro politiko bat bizi genuen. Eta iruditu zitzaidan poema horiek irakurtzea osasungarria izango zela euskaldunontzat. Iazko urtean Madrilen izan ginen, Cervantes Insttitutuan, Jabier Muguruza eta biok, Etxepare Institutuak antolatutako ekitaldi batean. Espriuren Urtea zen. Azalpenak emateko garaian, zerrendatu nituen euskal olerki-liburu batzuen izenburuak , oso izenburu tristeak -orain burura ez datozkit, bat bakarra datorkit: 'Gerra galduetatik gatoz'-. Adierazi nahi nuen hemen Euskal Herrian nolako poesi giroa bizi izan dugun.

-Zer du bada Espriuk?

-Poema patriotikoak egiten ditu, baina garraztasunik gabe eta bake bila egindakoak. Hori da diferentzia handi bat. 'Izena esaterik ez da komeni' izenburuko olerkian, frankismoko zentsuratik libratu nahian, juduen hitz bat erabiltzen du Espainia izendatzeko: Sepharad. Irakurriko dizut zati bat: «Saiatuko gara hondarraren gainean / geure ametsen jauregi arriskutsua altxatzen / eta irakaspen umil hau ikasiko dugu / nekadurak iraun bitarte guztian, /hartara bakarrik baikara libre borrokatzeko / izuaren aurkako azken garaipenaren alde. / Adi, Sepharad: gizakiak ezin daitezke izan / aske ez badira».

-Antologiako bederatzi poeta hauetan, zein da herrikoiena?

-Beharbada harrigarria egingo zaio baten bati, izan ere Espriuren obra katalanean artean oso zabaldua baitago, baina esango nuke Vicent Andrés Estellés dela herrikoiena.

-Hura Valentziakoa zen.

-Eta 1993an hil zen. Oso maitatua zen, eta urtero antolatzen da Estellésen Eguna. Ezagunena, haren azken urteetako partea da; folklorikoena, nolabait esateko.

-Antologia honetara Estellésen poema oso bitxi bat ekarri duzu, kondoi bati buruzkoa.

-Izugarri serioa da poema. Kondoi hori, azken batean, bere buruarekin identifikatzen du. Kondoi erabili baten modura sentitzen da. Begira: «Ahiturik sentitzen haut, eroria, botata /kondoi, / duintasunik gabe heure porrotean, / edonola jaurtia, / txorimalo ezindu / baten gisan, zut jartzeko ezgauza, nekatutiko gizatiar, / eta hala ere niri falta zaidan hazia daukak».

-Nola hasi zen zeure harremana Kataluniako poesiarekin?

-Egia esan, eskolan hasiko zen. Gogoratzen zara seigarren mailan 'Senda' izeneko liburukote hartaz?

-Ni zaharragoa naiz, Gerardo. Ni 56koa naiz, eta zu 63koa

-Bai, hor badago tarte bat. Esan dizudana, oso izan naiz antologien irkaurlea. Holaxe ezagutu nituen Joan Vinyoli, Salvat-Papasseit, Gabriel Ferrater. Gaur egun, niretzat, poesia itzultzea berezko behar bat da.

-Itzultzean, berriro jartzen zaizu martxan sen poetiko hori, ezta?

- Bai, dudarik gabe. Sortzeko txinpartarik ez dagoenean oso ondo etortzen da hartu gustuko zerbait eta hura itzultzen hasi. Eta itzultzeko prozesu horretan, ganbara bete egiten da, eta sortzerakoan hortik tira egiten dugu. Oso aberasgarria da itzultzea.

-Urte asko eman dituzu literatur itzultzaile profesional moduan.

-Horretara guztiz emana, eta hortik bizimodua aterako intentzio argiz, hamabost urte izango dira. Uko egin nion irakaskuntzari eta bestelako itzulpenei ere bai. Urte asko dira Administrazioko testutik ez dudala itzuli.

-Eta hamabost urte hauetan zehar asko hobetu dira lan-baldintzak?

-Hamabost urte hauetan etengabe izan dut lana. Orain dela bi-hiru urte arte, pitinka-pitinka hobetuz joan ziren baldintzak. Gero izoztu egin zen kontua. Zorte handia izan dut: lan batzuek izan duten oihartzunaren ondorioz, eskatu ahal izan dut neure tarifa. Tarifa justu samarra da, ez baitago eska-tzerik sartzen diren ordu guztien ordaina.

-Ari zara zeure poesia-liburu berririk prestatzen?

-Bai, datorren urteko udaberrian aterako du Ereinek.

-Zeure zenbat poema izan dira musikatuak?

-Hamar bat? Mikel Urdangarinek bat, Anje Duhaldek bi edo hiru, eta Jabier Muguruzak sei-zazpi bat, oso goiz hasi baitzen, bigarren edo hirugarren diskoan.

-Urte asko dira Gasteizen bizi zarela. Hitz egin ezazu jaioterriaz, Oñatiz.

-Hamazazpi urtekin atera nintzen Oñatitik karrera egitera, lehenengo Donostiara, gero Oviedora... Oñatiko garai hartatik gogoan dudana da gizarte-modu itxi eta kontrolatzailea, eta sufrimendu-sortzaile handia. Nik gaizki pasatu nuen Oñatin. Gainera mutiko erdaldun bat nin-tzen, ama kanpotarra zeukana. Aita euskalduna, baina etxean erdaraz bakarrik egiten genuen. Gero Arrasaten egon nintzen lanean, eta orduan errekuperatu nuen beste Oñati bat, herri hori asko aldatu baita, onerako. Niretzat, Oñati familia da: ama bizi da, arreba, anaia, ilobak...

-Eta nola ikasi zenuen euskara?

-Umetan denok gaztelaniaz bizi ginen. Adinekoek euskaraz egin eta guk gaztelaniaz erantzun. Hasi nin-tzen Hispánicas ikasten eta egokitu zitzaidan bizitzea Pruden Gar-tziarekin, hura ere oñatiarra. Haren bidez berreskuratu nuen euskara, iritsi nintzen gainera Oñatiko hizkera eta bertako hitanoa ikastera.