«Gurea defenditzen dugulakoan, askotan karikatura egiten dugu»

Pamielak argitara eman duen 'Lau kantari' liburu guztiz berezia idatzi badu ere, Juan Gorostidi (Altza, 1956)ez da idazlea, tai chi irakaslea (oso ezaguna) baizik, psikologia eta musika ikasketak egindakoa. Eta musika zale amorratua. Zaletasun horretatik abiatuta osatu du hain zuzen lau izen bereziren bidez euskal herri musikaren urrezko arotzak jo duen garaiari buruzko saiakera.

-Ez dirudizu musikari buruzko liburu bat idazteko kandidatua. Non du jatorria 'Lau kantari' honek?

-Imanol hil zenean hasi nintzen idazten, bulkada batek emanda, liburu bat osatzeko asmorik gabe. Imanolekin ez nuen tratu pertsonakik, ezta gainerakoekin ere, baina estimatzen nuen kantari bezala, eta ikusi nuenean haren inguruko zurrunbiloa sentitu nuen zerbait falta zela. Gehiago hartzen zen aintzat bere jarrera ideologikoa kantagintzan egindako lana baino, eta uste dut hori dela artista bati gerta dakiokeen gauzarik maltzurrena. Zer gertatu da Imanolekin? galdera zebilen airean, eta horren erantzunaren bila abiatu nintzen.

-Zer gertatu zen, zure ustez?

-Hipotesi bat bada, sirenen mitoarekin zerikusia duena. 'Odisea'-n, heriotzara eramango zuten sirenen ahots erakargarriei aurre egin ahal izateko mastara lotu zuen bere burua Ulisesek. Imanol, berriz, bidean galdu zen sirenek irentsita, eta ezin izan zuen etxera bueltatu. Gero Laboaren heriotza gertatu zen, eta antzeko zerbait gertatu zitzaidan. Liburua, hain zuzen, Zurriolako kontzertu triste hura zer izan zen kontzatuz hasten da.

- 2006ko uztailean Bob Dylanekin partekatu zuen bakearen aldeko kontzertua, Laboaren azkena.

-Nik uste dut Laboa lekuz kanpo zegoela han. Hori esplikatzen dut, eta esplikatzen dut joan zitzaigula tipo benetan bakana, harrigarria, aportazio izugarria egindakoa, eta gelditzen ari zaigula haren karikatura moduko bat.

-Laboaren inguruan ere sortu zi tzaizun galderaren bat?

-Bai. Zein da Laboa? 'Txoria txori' eta, gehienez ere, 'Izarren hautsa'-rena, edo 'Lekeitioak' sortu zituena? Bi kantari haien heriotzaren inguruan banuen itxi beharreko dolu moduko bat, baina ez 'triste nago eta omenaldi bat egin nahi diet' zentzuan. Norbait hiltzen denean harekin dugun harremana aldatu egiten da, eta zirkulua itxi ahal izateko joan den hori ulertu eta kokatu egin behar duzu. Hori egiterakoan ez badago sakontasunik, karikatura egiten dugu. Badakit liburu bat berez dela marjinala, baina nire esku dagoen neurrian Imanol eta Laboa karikaturatik libratzen saiatu naiz.

-Zergatik jotzen dugu horren erraz karikatura egitera eta gauzak sinplifikatzera?

-Beste batzuen aitzakiz bada ere, gutaz aritzeak beldurtzen gaituelako. Izan ere, ariketa hori arriskutsua izan daiteke gure buruan horren konfiantza gutxi dugunean. Nire ustez, gutxitasun konplexuaren ezaugarrietako bat da. Konplexua duen batek zer egiten du? Berea defenditzeko, kolore bakarreko bihurtu eta, azkenean, karikaturizatu. Hori askotan egiten dugu, eta nire ustez ez digu batere mesederik egiten. Ez badugu kritikarako gaitasunik, gureak egina du. Euskal kantagintzarekin ere horrelako zerbait gertatu da, berdin balio dutela axalkeria batek eta gauza sakon batek. Eta musikak badu alde alde subjektiboa, baina irizpide objektiboak ere badira. ..

-Aukeran horrenbeste hautagai izanda, Imanolen eta Laboaren ondoan Ordorika eta Achiary jar tzeko zein eratako irizpideak erabili dituzu?

-Nahiz eta nire asmoa ez izan euskal kantagintza berriari buruzko saiakera idaztea, Imanolen eta Laboaren disko guztiak entzuten hasi nintzenean pentsatu nuen beharrezkoa zela beste maila bateko gogoeta, bilatu behar zela testuinguru bat, eta kontestu horren barruan aurkitu nituen puzzlea osatzen zuten beste bi mugarri: Ordorika eta Achiary. Arrisku eta muga guztiekin egin nuen hautaketa. Ahalegina pixka bat probokatzailea ere bada: lau eta akabo. Azken batean, lau hanka hauen gainean ondo sostengatzen da euskal kantagintzaren mahaia. Heldutasun aroko Imanolek ordezkatzen du klasikotasuna eta Laboa da abangoardia, esperimentalismoa, Europa osoan parekorik ez duena, kasu harrigarri eta bakana. Ordorikaren eremua, labur esateko, rocka da, eta Achiary oso kasu berezia da.

-Berezia, eta Hegoaldean ez besteak bezain ezaguna.

-Bere jarrera da puskatzaileena, arraroena eta, neurri batean, marjinalena. Izan daiteke jazz kantari bat edo esperimentazioan murgilduta dagoen musikaria, baina nire ustez da herri kantari peto-petoa, Zuberoako inprobisatzaileen tradizioa erreibindikatzen duena. Erradikal bat da.

-Oso desberdinak izanda ere, guztien lanean izan du eragin handia tradizioak.

-Bai, guztiek iturri beretik edan dute, nahiz eta gero bakoitzak izan bere berezitasunak eta bere iturriak. Oso kuriosoa da abangoardiako esperimentatzaile batek, kantari klasiko batek eta rock musika zaintzen duen batek iturri berak partekatzea. Horrek esan nahi du edozein musikari seriok bere iturriak zaindu egiten dituela.

-Halaber, deigarria da hautatu dituzun kasuetan eta beste hainbatetan nola egin duten bat euskal herri musikan arrakastak eta kalitateak.

-Hori da fenomeno bat gurean gertatu dena eta, agian, bukatu dena. Egon dira musikaz kanpoko elementuak denok ezagutzen ditugunak (egoera soziopolitikoa, nola sortu ziren kantautoreak ikono bezala...), baina hori bakarrik ez da nahikoa, eta esango nuke arrazoi nagusia ere ez dela. Euskaltasunean badago atzera begiratzeko premia moduko bat, baita hori berrinterpretatzeko gaitasuna ere. Hor altxor bat daukagu, euskal herri musikak oso altu du listoia, eta badira artista batzuk horretan oso sakon murgildu direnak, etnologia egin gabe altxor hori berritu dutenak. 60ko hamarkadan egosten hasi zen hura 80kotik aurrera heldutasunera iritsi zen, eta uzta harrigarria ekarri zuen, publikoaren erabateko onespena bereganatu eta sekulako arrakasta izan zuena. Zentzu horretan, liburua gonbidapen bat ere bada, gazteei zuzendua batez ere; «erreparatu honi guztiari» esateko modu bat, nolabait.

-Hura euskal herri kantagintzaren urrezko aroa bada, zein metal tokatzen zaio gaurkoari? Egoera bereziak fruitu bereziak eman zituen bezala, egoera normalagoak emaitza arruntagoak ditu?

-Baietz uste dut. Askoz ere zailagoa da gaur egun horrelako fenomenoak sortzea, nolabaiteko normaltasun eta globalizazio egoera honetan askoz ere zailagoa baitute kantariek zerbait berria ekartzea. Dena dugu eskura, zarata izugarria dugu inguruan, eta zarata handiko tokian zaila da bereiztea. Ruperrek bere lehen kantan esaten zuen bezala, 'hautsi da anphora'. Hautsi da, amaitu da, eta saiatuta ere anfora hura berreiraikitzen, bukatu da. Gelditzen dena gure oinek urratzen dituzten ispilu multiplikatu guzti horiek dira, eta hor zaila da arnas luzeko ibilbidea gauzatzea. Gauzatuko da, ez naiz ezkor, baina beste modu batera izango da, eta beste norbaitek kontatuko du.