Kanta, azkena ahazten den gauza

. «Giuseppe Ungarettiren poema bateko hitzek definitzen dute ondo Mikel Laboaren izakera. Alegia, hobe da hiltzea alondra egarritua bezala espejismoaren aurrean, eta ez kexuka, kardantxilo itsutu bat bezala. Mikel Laboa lehiatu egin zen, borrokatu egin zen azkenera arte». Atzo, hitz hauekin bukatu zuen hi-tzaldia Bernardo Atxagak. Berak eman zion hasiera Mikel Laboa Katedrak antolatutako Mikel Laboaren oroimenezko jardunaldiei. Eta haren ostean, bi kantari aritu ziren: Anari eta Ruper Ordorika.

Beste askotan bezala, Atxagak pasadizo batekin eman zion hasiera jardunari: «Orain dela hamar bat urte, Montevideon nengoela, lagun batekin paseatzen, gizon bat arrimatu zitzaigun, esanez poltsa bat irekita geneukala eta horrek bazuela bere arriskua Montevideo bezalako hiri batean. Halaxe, hizketan hasi ginen eta esan zigun birramona Euskal Herrikoa zuela, eta oraindik gogoan zeukala txikitan kantatzen zion kanta bat. Gure gizona tango-kantaria izana zen eta 80 bat urte izango zituen. Hasten zaigu kantuan eta zer izango eta 'Iruten ari nüzü'! Iparraldeko azentuarekin kantatu zigun gainera. Zer da kanta bat? Azkena ahazten den gauza. Munduan eginkizun asko daude, baina lanbide moduan kantua har-tzen duena oso lanbide berezia har-tzen du. Kantaren garrantzia erabatekoa da. Noranahi goazela, beti daude tartean kantuak. Historiaurrean ere, kobazuloetan, kantuak egingo ziren. Beraz, Laboa langin-tza horretan sartu zen eta erabat bete zuen bere patua. Kantaren helburua baldin bada gogoangarria izatea, Laboak bete zuen hori. Eta azken pausoa baldin bada jendeak autorea ahaztea eta kanta hori herri-kanta bihurtzea, hori ere gertatu da, adibidez 'Txoria txori'-ren kasuan. Jendeak uste du herri-kanta dela».

Ondoren, Laboaren hiletari buruz jardun zuen Atxagak. 2008ko abenduak 7 izan zen, kantaria hil eta handik sei egunera, eta Asteasuko idazlea izan zen orduko hizlarietako bat.

Gogorarazi zuen Agina oso toki berezia dela, lehendik ere ehundik gora monumentu megalitiko daudelako inguru hartan, eta 60ko hamarkadan Aita Donostiaren oroimenezko hilarria ipini zen tokian ere harrespila omen dago.

Behin eta berriz, Atxagak azpimarratu zuen Jorge Oteizaren garrantzia euskal kulturaren bilakaeran, eta gaineratu Laboaren lana ulertzeko hura dela giltzetako bat. Eta kate hau planteatu zuen: hasteko, Wilhelm von Humboldt, 1801ean Alemaniatik hona etorritako gizona, eta liburu bat idatzi zuena, non euskara goraipatu baitzuen; bigarren kate-maila, Telesforo de Aranzadi, Humboldten lana gaztelerara itzuli zuena bere lehengusu Miguel de Unamunorekin batera; eta hurrengo kate-maila, Jorge Oteiza. «Txalapartak ez zuen gero bide hura hartuko tartean Oteiza egon ez balitz. Gogoan duzue lehenbiziko txalaparta-grabazio hura, non azaltzen baitziren Zuaznabar anaiak? Garbi esanda: 60ko hamarkada hartan mozkorkeriarekin lotzen zen txalaparta. Baina azaldu zen Oteiza eta hark, zirkulu etnikotik atera eta abangoardiarekin lotu zuen musika-tresna hori. Gero Artze anaiak etorri ziren, Remigio Mendiburuk 'Txalaparta' izeneko eskultura egin zuen orain Bilboko Arte Ederretako Museoan dagoena, Luis de Pablok 'Zurezko olerkia' konposatu zuen, Berlinen estreinatu zena... Ni testigu izan nintzen nola erabili zen txalaparta Rikardo Arregiren hiletan, Andoainen. Artze anaiek menditik jo zuten». 1969an gertatu zen Rikardo Arregi kulturgilearen heriotza, 27 urte besterik ez zuela.

Ondoren, Aginako hileta hartarako prestatutako olerkia eskaini zuen Atxagak berriz ere. «'Beti lagun' izeneko hori espazio utopiko batean kokatu nuen. Heriotzak ate bat zabaltzen dio utopiari. Anaiago sentitzen gara. Eta poema horretan lotura egin nuen Orixe, Lizardi eta Leterekin. Handik gertu, Bianditz mendia dago, hain zuzen ere Letek hil aurretik ikusi nahi izan zuen azken tokia».

Eta, bukaera aldera, Atxagaren zati 'politikoena' etorri zen: «Ez dut inor mikaztu nahi. Badirudi agintari politikoek dutela lehenengo hitza, eta atzetik artistek etorri behar dutela hitz haiek mamitzera. Agintariek pentsatzen dute lagundu egiten dutela sorkuntzan. Ez, hori ez da zilegi. Mikel Laboari domina, orain dela hogeita hamar urte eman izan baliote, hobe».

Eta, berriro, Agina aldera egin zuen Atxagak. «Hura ez zen izan zeremonia kanonikoa. Elizatik kanpoko hileta gutxi ezagutu ditut nik: Ramos Uranga, Ruiz Balerdi, Bixente Ameztoy, Laboarenak...».

Jardunaldion aurkezpen-lanak Mari Jose Olaziregi eta Juan Kruz Igerabidek egin zituzten. Bata Manhattandik etorri berria da, han Atxaga Katedra aurkeztu ondoren. Igerabidek, berriz, -Mikel Laboa Katedraren arduraduna ez ezik poeta ere bada- oso testu literarioa irakurri zuen. Hona hemen pasarte bat: «Azaletik baino ez baikenizkion entzuten oihu lazgarri eromenaren mugako haiek. Eta ez genituen ulertu orduan ere haren ahotsaren murmurioak, eta are gutxiago lotu genituen korronte garaikideekin, ezjakinez baino gehiago ez jakin nahi ez. Eta hala ere maite gintuen, tolesik gabe».