«Errepikatuko nuke, baina ezin da»

'Laboa gertutik' jardunaldietan, alargunak, Mari Sol Bastidak, izan zuen protagonismo handiena atzokoan. Berari egindako elkarrizketa batean esandakoak entzun ziren, oso modu bitxian entzun ere: bere garaian -duela gutxi- elkarrizketa egindako kazetaria, Euskadi Irratiko Arantxa Iturbe, KM kulturuneko oholtzan eseri zen eta halako saski-nahaski bat eskaini: batetik, Mari Solen adierazpenak; bestetik, bere (Arantxaren) gogoeta batzuk; eta horrez gain, bestelako soinu eta doinu batzuk. Mikel Laboa Katedrak eskatua zien jardunaldiotako parte-hartzaileei saio esperimental samarrak egiteko, eta Arantxa Iturbek ondo bete zuen gomendioa.

Mari Sol Bastida ez da plaza-andrea eta ez du gustuko jendaurrean hitz egitea. Atzokoan, entzuleen artean eseri zen eta sekula ez zen oholtzara hurbildu. Ez zaio gusta-tzen jendaurrean hitz egitea, baina Iturberi gauza aso kontatu zizkion. Gero, kazetariak, Mari Solen pasarte honekin eman zion bukaera saioari: «Beti esaten dut: posible izango balitz berriro errepikatuko nuke [Mikelekiko] prozesu hori, baina ez da posible. Orain dela urtebete, Mikelen lagun batekin egin nuen topo. Mediku psikiatra da.

-Zer moduz zaude? -galdetu zidan.

-Nahiko ondo.

-Baina gauero gogoratuko zara Mikeletaz, ala?

-Bai, eta batzuetan, txorien kantuak aditzean, iruditzen zait bera dela.

-Aizu: berarekin konektatzen baduzu, agurtu ezazu nire partetik. Baina serio esaten dizut! Sinfalta!

-Bai, agintzen dizut -esan nion».

Alargunak adierazi zuenez, «konplizidade izugarria, eta komunikazio ona» eduki zuten beti Mikel eta biok. Familiaren diru-kontuak ez omen ziren errazak izan: «Formula bat bilatu behar genuen eta aurkitu genuen: Mikelek ez zuen psikiatria utzi nahi eta neuropsikiatra hasi zen, goizez, San Migel klinikan. Eta, geroago, ni EUTGn hasi nintzen, Ekonomia irakasten. Biok oso gutxi irabazten genuen, eta Mikelek kantuetatik batere ez. Nahiko idealistak ginen, eta piska bat inuxenteak ere bai. Pentsatzen genuen kulturaren bidez posible zela libertatea eta justizia irabaztea. Nahiko inuxenteak ginen».

Juan Gorostidi izan zen atzoko beste hizlarietako bat. 'Lau kantari' liburuaren egilea dugu. Gauza deigarri asko esan zituen. Adibidez: «Pentsatzen jarrita, Laboa ez genuen ikono bihurtu hil zenean, edo bere bizitzaren azken boladan soilik. Nire ustez, ikono bihurtze hori askoz lehenago hasi zen. Eta, hala, 60ko hamarkadaren bukaeran eta, bereziki, 70ekoan ikonoklastiaren eredutzat har zitekeen Laboa; baina 80ko hamarkadan bihurtu zen edo bihurtu genuen, dagoeneko, ikono. Ez zen kasu bakarra izan, baina bai agian nabarmenena».

Gorostidiren iritziz, 80ko hamarkadaren hasieran, eten bat gertatu zen, Laboaren osasun arazoak tarteko. «Eta esango nuke Laboaren ekarpena burutua zela ordurako -jarraitu zuen-. Eskainia zigula eskaini beharrekoa, goia joa zuela 1980rako. Eta ordutik aurrerako guztia beste zerbait izan zela; bere ingurukoek eta baita tratatu ez genuenen irrika eta bultzadek eragindakoa ziur aski; halako 'revival' kutsu bat izan zuena».

Ez Dok Amairu mugimenduaren puskaketa, 1972an gertatua, ere aipatu zuen Gorostidik: «1972.ean hautsi eta desagertu zen. Mugimendu berri eta berritzailea izan zen, gai izan zena urte haietan sortu zen eszenatokia ia erabat betetzeko. Eta haren inplosioa -barrutik eragindako haustura izan baitzen- taldearen unerik arrakastatsuenean gertatu zen, hain zuzen ere 'Baga, biga, higa' sentikariarekin taldea arrakastaren goia jotzen ari zen unean. 'Baga, biga, higa'-ren grabazioa burututa zegoen, eta zentsuraren oztopo irudiz gaindiezina gaindituta, barne zentsura moduko bat inposatu nahiak hautsi omen zuen taldea. Egun, 40 urte ondoren, argitaratu gabeko lana dugu hura, inork ezin duelako garbi esplikatu, nonbait, zer arrazoi diren horren isilune luzearen atzean. Istripu haren kutxa beltza zabaltzeke dugu gaurdaino».

Haustura haren atzean politikari batzuen eskua ikusten du: «Inork ez du erabat garbi hitz egin, baina hausturaren atzean esku hartze sektario bat izan zela ondorioztatu genezake. Artistek erretiratu behar izan zuten ordura arte betetzen zuten esparrutik, 'politikari' jeloskorrek beretzat bakarrik nahi zuten esparru publikotik. Guztiz kontrakoa da artearen bidea. Artea izateko, arteak bere terminoetan definitu behar du bere burua; ezin du bilakatu letorkeen zerbaiten atariko, mendeko. Horregatik agian Laboaren kasuan -eta beste batzuenean- taldearen morrontzatik libratu orduko suertatu zen haren heldutasun artistikoa, taldeak saihestezin baitu nolabaiteko morrontza politikoa».

Beste hitzaldi bat Lourdes Otaegi EHUko literatura irakaslearena izan zen. Laboak bere kantuetarako aukeratutako literatur testuei buruz jardun zuen, eta batez ere bi ale aztertu: 'Liluraren kontra' (Bertol Brecht) eta Antzinako bihotz' (Bernardo Atxaga).

'Liluraren kontra'-z hau esan zuen: «Bizitzaren filosofia bitalista bat dugu hor goiburu, ez dugula geure burua engainatzen utzi behar geroko sarietan fidaturik, carpe diem!, baina aldi berean kexuaren aurkako mezua ere bada».

Eta 'Antzinako bihotz'-i buruz, berriz: «Bernardo Atxagak Friedrich Holderlin poeta alemaniarraren poema baten edukia komentatuz osatu zuen testu hau. Gizakien galderen eta gauen poema da, edozein bihotzetan kokatzen diren saminen eta kezken adierazgarri. Tartean entzuten diren alemanezko hitzek areagotzen dute bihotzaren konpreniezintasuna. Naturarekin bat egitean gizakiak daukan duen transzendetzia egarria ere ageri da».

Zenbaki batzuk ere eman zituen Otaegik: Laboak Artzeren 10 testu musikatu zituen, Sarrionandiaren 8, Leteren 5, Atxagaren 4...

Ikuskizun berria

Bestalde, dantza garaikidea egiten duen Manuela Carretta italiarraren lan berria aurkeztu zen atzo. Lehen ere egin ditu koreografiak Laboaren abestiak oinarritzat hartuta -horietan lehena 'Haika mutil'- eta oraingoan oso lekeitio esperimental batekin ausartu da: 'Gernika'. Lemoizko zentral nuklearrean irudi batzuk grabatu dira -lan hau EHUren Laboa katedrak sustatu du- eta Irati Gorostidiren bideo sorkuntzaz gauzatu da.