Atzera jo aurrera egiteko

Gurean, Gipuzkoan, ez da batere ohikoa basora joan eta sagarminen bat topatzea. Jende askok, jakin ere ez zer den zuhaitz-mota hau. Sagarrondo basatia da azken batean, eta izen zientifiko hau dauka: Malus sylvestris. Besteak, sagarrondo arruntak, Malus domestica du izen zientifikoa.

Penintsula iberiarrean, iparralde guztian aurkitzen da, eta paraje menditsuetan batik bat. Gaztelaniaz, maillo eta maguillo esan ohi zaio. Fruitua txikia du, gehienez hiru zentimetroko diametrokoa, eta jateko ez da goxoa. Diotenez, elurrak edo izotzak harrapatutako aleek zapore hobexeagoa dute. Arbola-mota honek bere garrantzia izan zuen garai batean. Ikusi besterik ez dago nola han-hemenka Sagarmiña eta Sagarminaga izeneko baserriak dauden.

Nafarroan hobekiago dakite zer den sagarmina. Baina han beste izen batez bataiatu zuten: patxaka. Egon ere han gehiago daude horrelako zuhaitzak, eta ohitura izan da fruituak batu eta haiekin pattarra egitekoa, batzuek sendagarri moduan hartzen dutena, gainera; horren izena ere, patxaka. Patxarana bezalaxe egiten da, fruitua anisetan beratzen utzita. Baina patxaka edaria horixka izan ohi da. Baztanen bada enpresa bat, egin eta merkaturatzen duena.

Aspaldi-aspaldi, fruta-arbolatako mintegi gutxiago zegoenean, eta «dena etxean» egiten zenean, ohitura zen, jateko sagarra izateko, hartu sagarmin edo patxaka zuhaitz bat eta bertan txertatzea norberaren gustuko sagar-mota. Baina poliki-poliki usadio hori galduz joan zen; hain erosoa da azokara edo mintegira joan eta txertatutako arbola etxera ekartzea...

Orain gizon bat ezagutu dugu, Juan Gamio, Beintza-Labaienen patxakak txertatzen dituena eta sei-zortzi sagar-mota eskaintzen dituena. Bailara hartako zenbait mota, erdi ahaztuta zeudenak, berreskuratu ditu, eta eskain-tzen ditu mota oso ezagun ba-tzuk ere, hala nola errezil horia eta erregin sagar gorria. Enpresaren izena: Zubialde Patxakak.

Mekanika ikasi zuen, baina sagarraren mundua nahiago eta horretan ari da modu guztiz profesionalean. Badira hamaika urte. Gainera, etxean behiak eta aziendak dituzte.

Berak ondo asko daki patxaka onenak non dauden. Ezagutzen du, adibidez, argazkian ageri den zuhaitz zahar-zahar hori, egunen batean -duela ehun urte?- behorrek edo orkatzek azala marraskatu eta jandakoa, baina berriro ipurditik berpiztu zena.

«Patxaka, normalean, arbola arrantzatsua izaten da -adierazi du Gamiok-. Hostoa, beste sagarrondoak baino askoz txikiagoa izan ohi du, eta biribilagoa. Patxakak ere bi urtean behin ematen du fruitua. Orain dela gutxi erori zaio hostajea, eta ikustekoa da kolore sorta: horixka, gorrixka...».

Lur pobreetan ere sortzen da patxaka. Gamiok paraje altuetako zuhaitzak ditu nahiago, «horrelakoetan hibridazioaren arriskua saihesten dugulako». Zertaz ari gara?: erleek eta beste intsektu batzuk lorez lore ibili ohi dira, eta arriskua dago sagarrondo basatietako polena eta etxekoena nahasteko, eta, halaxe, fruitu hibridoak sortzeko. Ondoren, hibridatutako fruitu horretako hazia hartuko bagenu, lur azpian sartu eta ernarazi... hortik aterako litzatekeen patxaka edo sagarmina ez litzateke %100 puru izango. «Erleak, esaten dutenez, erlauntzetik kilometro eta erdi urrutiratzen dira gehienez; ni, sagastietatik gutxienez hiru kilometrora dauden patxakak biltzen saiatzen naiz».

Txoriak, eta batez ere basurdeak, dira espezie hau gehien zabaltzen dutenak. Jan egiten dute fruitua, baina hazia osorik botatzen dute gero sabeletik; ondo beratutako hazia izan ohi da, aldamenean lur pixka bat harrapatuz gero ernetzeko pronto dagoena.

Zein dira patxakan edo sagarminean txertatutako errezilaren, errege sagarraren edo dena delako sagarrondoaren abantailak? «Arbola horren hanka indartsua eta sanoa izango da beti. Zainek behera eta behera egingo dute. Hain barrura doazen sustraiek mineral asko bereganatzen dituzte, eta hori nabaritu egiten da gero fruituan».

Lehengo ostegunean, Zumarragako santalutzitan, aurpegi guztiz berria zen Juan Gamiorena. Aurreneko aldia zuen. Tolosako feriara ere azalduko da hil honen 22an, eta Arrasatera urtarrilaren 19an. Bi eratako zuhai-tzak saltzen ditu: txertatutakoak eta txertoa egin gabeak.

«Txertatu gabeko asko erosten didate sagardogile profesionalek. Gero beraiek egiten dute txertoa, nahi duten sagar-motarekin».Lehen esan dugun bezala, Gamio saiatzen ari da bere Beintza-Labaien aldeko sagar-mota antzinako batzuk berreskuratu eta zirkulazioan jartzen. Adibidez, berak gogotik abonatzen duen Negu sagar xuria, azaro hasieran batzen dena. Eta Arkumexa, eta Mokatia... Onena, gizon honen web gunean sartzea.