'Gorriren autobiografia' euskarara itzuli du Joxe Mari Berasategik

Estesikoro (K.a. 630-550) poeta grekoaren Herakles edo Herkulesen mitoaren zati batzuetan oinarrituta, istorio hori XX. mendeko AEBtara eraman zuen Anne Carsonek 1998an eta, orain, Joxe Mari Berasategik euskarara itzuli du Erein eta Igelaren Literatura Unibertsala bildumarako 'Gorriren autobiografia' izenburupean.

Funtsa Heraklesen 10. lanaren gainekoa da, non Gerion munstro hegalduna bizi den uhartera doan protagonista, berau eta txakurra hiltzen dituen eta haren abere taldeaz jabetzen den. Aldiz, hainbat atal eta xehetasun gehitu dizkio poeta eta sortzaile kanadarrak, nagusiena bertsio moderno hau Gerionen ikuspegitik aurkezten duela eta «mito greziarra ordainik gabeko maitasunezko istorio moderno bihurtzen» duela. Berasategik azaldu duenez, egilea ondutako bertsioa ulergaitza izan zitekeela konturatu zen eta horregatik autobiografia hori testuinguratzen dio irakurleari aurretik zein ostean beste edukiak gehituz. Liburua ireki eta Berasategiren hitzaurrea da lehena; jarraian liburuko edukian beran egileak Gertrude Stein dela itxura eginez idatzitako sarrera kultu bat; segidan hiru eranskin «labur bezain harrigarri»; autobiografia bera eta, azkenik, Estesikorori egindako «elkarrizketa txundigarri» bat.

Idazkera aldetik, Berasategik nabarmendu duenez ezaugarri nagusia «genero nahasketa» da. «Zaleentzat poesia baino zerbait gehiago da, kritikoentzat zerbait gutxiago», laburtu du umorez itzultzaileak eta adibide modura jarri ditu atal ezberdinek dituzten azpitituluak. Horretaz gain, Carson tonuak aldatzen doa «etxekotasunetik estasira, guztia hizkuntza sentsual eta dibertigarriz». Hori dela-eta, testuaren «lirikotasuna» aldarrikatu du itzultzaileak.

Muñozek Carsonen obraren hiru ezaugarri azpimarratu ditu hitzartzean: «kultura sakonekoa dela, hala behar du duela 2500 urte idazten zuen Estesikoro poeta greko klasikoa ezagutzeko; ausarta, antzinako testuak gaur egunera ekarri eta obra klasikoaren definizioa betetzeko, hau da, gaur ere lagungarria eta argigarria izatea; eta aztoragarria antzinate klasikoko figurak egungo genero arazoak astintzeko baliatzeko». Bide horretan Carsonek itzultzaile «ezinhobea» aurkitu duela iritzi du Eusko Jaurlaritzako ordezkariak, «desafioari eusteko adina kultura» baitu Berasategik eta haren ibilbideak erakusten du bere «ausardia».

Aurkezpenean Inazio Mujika Erein argitaletxeko kideak azpimarratu duenez ostegun honetan aurkeztutako liburua Literatura Unibertsala bildumako 189 alea da. «Hainbat itzultzailek argitaratu dute sail honetan eta eskola bat dela esango nuke, duena baino leku handiagoa merezi duena», iritzi du. Bat azaldu dira Isabel Etxeberria, EIZIEko ordezkaria eta Joxean Muñoz, Eusko Jaurlaritzako ordezkaria eta aukera baliatu dute bildumaren ibilbidea goraipatzeko. Azken hau harro azaldu da bildumak egindako ibilbideaz, euskarak honelako liburuak ere behar dituela defendatuz. «Urrun gaude entretenimendutik, merkatuan ondo funtzionatuko duten produktuetatik. Euskaraz irakurri eta ezagutu ahal izatea oparia da, Anne Carson euskaraz ezagutu ahal izatea oparia da. Literatura Unibertsala bilduma oparia den bezala, dirutan duenaz baino harago doan balioa duena».

Etxeberriak esan bezala 2024ko bigarren argitalpena da, Koro Navarrok itzuli eta urtarrilean kaleratutako 'Arrabioen Gerra' ostean eta, aurreratu duenez, ez da azkena izango, udazkenean helduko baita Elsa Moranteren 'Arturoren uhartea'. Epe laburrera, Aroa Uharte Dostoyevskiren 'Krimena eta zigorra' eta Iñigo Roke Pepetelaren 'Geração da Utopia' itzultzen ari direla aurreratu du eta beste bi izenbururen lehiaketarako deialdia egin dela oroitu du. Irailaren 10a arte aurkez daitezke Fatima Mernissiren 'Dreams of Trespass' eta Sheridan Le Fanu irlandarraren 'Carmilla' itzultzeko proposamenak.

Ildo horretan, Berasategik aurrez bildumaren baitan itzulitako hiru lanak ekarri ditu gogora: Maryse Condéren 'Bihotza negar eta irri: Ene haurtzaroko istorio egiazkoak' (2021); Kate Chopinen 'Ekaitza eta beste 34 ipuin' antologia (2021) eta Marina Tsvetaievaren 'Ene anaia femeninoa: gutuna amazonari' (2022); «denak emakumeen lanak». Horretaz gain euskarara ekarri ditu ere, besteak bestem H. G. Wells-.en 'Hormako atea eta beste ipuin batzuk' (Elkar, 2021) eta Abdurazak Gurnahren 'Paradisua'. (Elkar, 2022). Maialen Berastegirekin batera.

• Temas
• Erein Argitaletxea