Izkiriatzeko luma eskura hartzearekin…

Hori eta horrela idatzi zuen Manex Hiriart-Urruti kazetari eta euskaltzale hazpandarrak 1908ko uztailaren 17an berak eta besteek sortutako 'Euskalduna' astekarian. Senidea zuen Manexek Joanesederra baserrian jaiotako Jean Hiriart-Urruti, Larresoroko apaiztegian ikasitakoa, askoren esanetan Aro Modernoko lehen kazetari euskalduna.

Biak ditu senide Celine Mounole Hiriart-Urruti euskalariak, Euskal Ikasketetan doktore, Paueko eta Aturrialdeko Unibertsitateko irakasle-ikertzaile Batzordeko kide izateaz gain euskaltzain urgazlea denak.

Horrexegatik, ziurrenik, familia direlako, UPV/EHUko Euskara Zerbitzuak sustatutako 'Iparrorratza' liburu berearen sarreran, aurrekoaren goiko hitz horiek inprimatzen ditu Celine andreak: «(…) Gure baitharik orok hala erran ginezake; baina ez dakit zer egiten duen: izkiriatzeko luma eskuan hartzearekin, frantsesa doaku burura eta hortik eabruak eraman du eskuara». 

Egokiak oso berba horiek liburuaren atarian. Izan ere, urteetan euskararen gramatika aztertzen ibilia, Celine irakaslearen asmoa 'Iparrorratza' honetan «Kalko eta huts ohikoenen saihesteko bidelaguna» gureganatzea da.

Gure hanka-sartze ugari eta sarrien aurrean jartzen gaitu Hiriart-Urruti XXI. mendekoak (frantsesa kutsadurarako erreferente harturik eta ez hainbeste gaztelania nahiz eta erraz asko pareka daitezkeen erdaraka guztiak). Hona hemen, kasurako, egin aditzaren erabilera okerren adibide zenbait (eta zuzenketa fin hainbat): Bizikleta egin-bizikletaz ibili (fr. Faire du vélo), Errugbia egiten du -errugbian ari da (Fr. Il fait du rugby). Aperitifa egin (fr. Faire l´apértif) Aperitifa hartu.

Auzo erdararen eraginez, ezberdin eta desberdin izenlagunen erabilera txarra salatzen du Celinek. Testuinguruaren arabera, askotan ez genuke esan behar: 'Egun guzian animazio desberdinak izanen dira', baizik eta 'animazio anitzak'. Ez badugu adierazi nahi mota askotako animazioak izango direla, jakina.

Argitzen digu ikerlariak 'Ere' diskurtso markatzailearen maneiatzeko era zuzena. Aitzineko erranaldian adierazi denari xehetasun baten gehitzeko erabiltzen dela dio argi eta garbi. Hori kontuan harturik, segidako hauek dira adibide jatorrak: «Arratsean lasterketa egitera joango naiz. Bihar ere joango naiz lasterketa egitera. Larunbatean Ainhoak enekin irri egin zuen. Zurekin ere irri egin zuen».

Bideratzen gaitu ondo Celinek 'behar izan' ETA 'izan behar' ederki gobernatzera.

'Edun' aditzaren adizkia orainekoa izanda, balio burutua eman nahi badiogu guk esandakoari 'izan' gehitu beharko diogu esaldiari: Kontu bat da 'Dirua behar dut' eta beste bat 'Dirua behar izan dut…'.

'Ikusi zara', 'galdetu naiz', 'erran nintzen', 'esplikatzen naiz' eta antzekoak nahi du euskararen zientzialariak gure hizkeratik uxatu, kasik deserritu, euskarak bihurkaritasuna adierazteko duen tresneria markatuz: 'zure burua ikusi duzu', 'ene buruari galdetu diot/erran nion', 'ene burua esplikatzen dut/ hobeki esplikatuko dut erran berri dudana'…

Horren afanetan ibiltzen da Hiriart-Urrutitarren leinu argiko ondorengoa bere liburuaren 170 orrialde oparoetan zehar. Gure hanka-sartzeen ispiluaren aurrean jartzen gaitu balent. Errieta egin barik. Noiz erabili behar da bera, noiz berdin? Noiz bera, noiz hura? Noiz arte, non raino? Zer ordu arte esaten da Egun on! Eta noiz has gaitezke Arratsalde on opatzen lagunari? Ba al da Arrastiri on! frantseseko Bonsoir horren parekoa?

Ez, ez da batere bidelagun txarra Céline Mounole Hiriart-Urrutik iaz plazaratu zuen liburua. Harzazue eskaintzen digun iparrorratza eta ibili aise eta airos euskararen misterio anitzetan barne.