Hitza ukatzen zitzaienen ahotsak entzunarazi dituzten hiru idazle

Jatorri eta bizi-esperientzia arras desberdineko hiru emakume idazle iritsi dira ia batera Eusko Jaurlaritzak eta EIZIE euskal itzultzaile, zuzentzaile eta interpreteen elkarteak aspaldian sustatzen duten Literatura Unibertsala bildumara.

Joxe Mari Berasategi Zurutuzaren eskutik, Maryse Condék ireki zion bidea hirukoari abenduan, 'Bihotza negar eta irri. Ene haurtzaroko istorio egiazkoak' ipuin bildumarekin. Berasategik berak euskaratu duen Kate Chopinen 'Ekaitza eta beste 34 ipuin' eta Gema Lopez Las Herasek itzulitako Edna O'Brienen 'Landa aldeko neskak' heldu dira orain.

Berriki elkarrekin aurkeztu dituzten hiru liburu horiekin osatu da iazko martxoan Koro Navarrok euskaratutako Ernest Hemingwayen 'Fiesta: Eguzkia jaikitzen da'-rekin ireki zen 2021eko lauko sorta. Azken hamar urteotan egin bezala, Igela eta Erein argitaletxeak arduratu dira edizioaz.

Nabarmenak dira hiru idazleen arteko diferentziak. XIX. mendeko estatubatuarra izan zen Chopin, orain arte euskarara ekarrita zegoen bakarra. Belaunaldi berekoak dira O'Brien eta Condé, XX. mendearen hirugarren hamarkadakoak. Adintsuak izan arren bizirik ez ezik sortzen jarraitzen dute biek. Adinak hurbiltzen baditu ere, elkarrengandik urrun daude guadalupetar beltza eta irlandar ilegorria jatorriari, ibilbideari eta obrari erreparatuz gero.

Desberdintasun ugariak ukatu gabe, hiru idazleon arteko antzekotasun esanguratsu bat nabarmendu zuen Lander Majuelo Igelako editoreak aurkezpenean: ikuspegia, nola saiatzen diren inguruan duten jende xumea –txiroak, esklabo izandakoak, baztertuak...– duintasunez tratatzen, eta hitza ukatzen zitzaien haien ahotsak entzunarazten. Ausartak dira idaztean, eta bizitzean ere bai.

Hirurak oinarritzen dira gainera beraien eta beraien ingurukoen bizipenetan. Condéren lana, esaterako, «kontakizun autobiografikoa da, ipuin liburu gisa ere har daitekeena». Bere liburu askok zerikusi zuzena dute bizitako esperientziekin. 1999an argitaratutako 'Le cœur à rire et à pleurer' honetako 17 kontakizunetan haurtzaro eta nerabezaroko kontuak jaso zituen, Antillak eta Paris artean. Oso aspergarria iruditzen zitzaion orduan umeen bizimodua, baina «azkenean nire haurtzaroa oso aberatsa izan zen –idatzi zuen gerora–. Pentsatzen ikasi nuen. Txarrena mundua guztiak bezala pentzatzea da». Hori ez da sekula izan gaixotasunak ezinduta badauka ere bigarren senarrari nobela bat diktatzen ari zaion idazle eta aktibistaren kasua.

Gizartearen alde erosoan jaio zen halaber 1850ean Missourin jatorri irlandar eta frantziarreko Kate O'Flaherty. 19 urte zituela Oscar Chopin merkatariarekin ezkondu eta New Orleansera joan zen bizitzera. Joxe Mari Berasategik gogoratu bezala, bizitza sozial oso aktiboa zuen bikoteak, baina Kate Chopin saloi dotoreetako leihoen bestaldean zegoenari ere erraparatu zion. «Bere gai nagusien artean daude cajun indiarrak, esklabo izandako pertsona ustez aske horiek, jende xumea eta nagusiki batere konbentzionalak ez diren emakumeak, emakume eskubidedunak. Egiazko gertaerak kontatzen zituen, azken egia bat ateratzeko ahaleginik egin gabe». Liburuan jaso diren ipuinak Ana Moralesek hautatu ditu, eta bi bildumatatik hartuak dira. Argitaratu ziren hurrenkeran paratu dira, kronologikoki. Erregistroak bereizteko, «jende notableak euskara batu jasoan egiten du, eta jende xeheak txikitako belarrian dagoen zegama inguruko euskaran», argitu zuen itzultzaileak.

Ez zuen luxu eta festa askorik ezagutu umetan 1930ean Clare konderriko herrixka batean jaiotako Edna O'Brienek. Garaiko Irlandari buruzko topiko txar denak zeuzkan etxean: aita alkoholiko eta jokozalea, ama oso erlijiosoa, pobrezia, landa eremuko etorkizun eza... Gema Lopez Las Herasek azaldu bezala, «txikitatik nahi izan zuen alde egin» giro itogarri hartatik. Farmazia ikasi eta botikari jardun zuen bolada batez, baina idazle batekin ezkondu, Londresera joan eta, 1960an, hiru astean idatzi zuen bere bizipenetatik hurbil zegoen 'The Country Girls' trilogiako lehen eleberria, 'Landa aldeko neskak', Irlandan piztu zuen polemikaren munta bereko arrakasta izan zuena.

• Temas
• Zabalik
• Euskal Literatura